Door de beperkte toegankelijkheid van 360 VR zou je haast vergeten dat deze tak van sport alweer een tijdje meedraait. Voor haar vijftiende verjaardag duikt Go Short met Virtual Reality – Best of 15 Years Go Short bij wijze van traktatie in het eigen archief om drie spraakmakende voorbeelden van het grensverleggende medium opnieuw uit te lichten. Een echte viering blijft enigszins uit, want Go Short grijpt dit jubileumprogramma voornamelijk aan om het activistische potentieel van 360 virtual reality, waarbij de kijker zich continu in het midden van een scene lijkt te bevinden, te benadrukken. En terecht. De gekozen werken laten uitstekend zien waarom ze juist door die unieke onderdompelende eigenschap soms beter in staat zijn om mensen wakker te schudden dan traditionele film.

Te beginnen met Wes Hurley’s autobiografische Potato Dreams (2017). Samen met zijn moeder ontvluchtte hij de Sovjet-Unie om als homo in de Verenigde Staten een betere toekomst op te kunnen bouwen. Er gebeurt zoveel om je heen dat de vrijheid van 360 VR haast overweldigend wordt. Het staat in schril contrast met de vrijheidsbeperkingen die aan de orde van de dag zijn voor de LHBTIQ+-gemeenschap in Rusland. Wie af en toe een blik omhoog werpt, ziet daar het plafond gedomineerd worden door Lenin in een grote rode ster. Als het zwaard van Damocles hangt ideologie op deze manier boven je hoofd en symboliseert het de harde realiteit van onderdrukking voor Russische queers. Potato Dreams heeft vandaag de dag helaas dan ook weinig aan actualiteit verloren.

Dat 360 VR bij kan dragen aan een volledigere geschiedbeleving bewijzen Nicolas Champeaux en Filled Porte met hun documentaire Accused no. 2: Walter Sisulu (2018) over de rechtbank getuigenis van de Zuid-Afrikaanse activist Walter Sisulu. Geleid door krakerige audio-opnames, de enige overblijfselen van het strafproces tegen het ANC van Nelson Mandela, en minimalistische zwart-wit krijtanimatie wordt een pijnlijk tastbaar beeld geschetst van Apartheid in Zuid-Afrika, waarbij met name het spel met perspectief erg tekenend is. Een gevoel van nietigheid overspoelt je wanneer de rechter onheilspellend boven je uittorent en tijdens een intens kruisverhoor bevind je je als kijker midden in de vuurlinie, de rechterlijke macht aan je linkerzijde, de doordringende ogen van Sisulu aan je rechterzijde.

Hoe dynamisch perspectief is in het werk van Champeaux en Porte, zo star is het standpunt in de eveneens geanimeerde hekkensluiter Replacements (2020) van Jonathan Hagard. Gestationeerd voor een huis in een willekeurige straat in de Indonesische stad Jakarta ergens begin jaren 80 lijkt er aanvankelijk weinig noemenswaardigs te gebeuren, maar naarmate de jaren aan je voorbijtrekken, zie je de omgeving transformeren. Starend naar boven valt op hoe de blauwe lucht

steeds grauwer wordt, hoe de bomen vervangen worden door steeds hoger reikende billboards en kantoorpanden, en hoe de elektrische bedradingen gaandeweg een grillig web vormen. Iedere sprong vooruit in de tijd brengt een akelige nieuwe realiteit met zich mee; islamitische radicalisering, overstromingen, verval. Langzaam glijd je weg in een dystopie. Twee keer word je onverwachts geconfronteerd met de priemende blik van een kind dat lijkt te vragen: “Waar zijn we allemaal nou eigenlijk mee bezig?”

Replacements is een ontluisterende ontknoping van een krachtig drieluik dat de kracht van 360 VR laat ervaren. Het jubileumprogramma Virtual Reality – Best of 15 Year Go Short is tot en met 9 april nog meerdere keren te zien in Studio LUX.